آنچه در این مقاله میخوانید:
- ورق قلعاندود یا تین‌پلیت (Tin plated sheet) ورقی فولادی است که با پوششی از قلع ساخته شده است. این پوشش سبب افزایش انعطاف‌پذیری این ورق نسبت به فولاد میشود و از مقاومت بیش‌تری بهره گیرد. ورق تین‌پلیت بیشتر جهت ساخت قوطی‌های چای، کنسرو، مواد غذایی و روغن‌های نباتی کاربرد دارد که به منظور مصون سازی مواد غذایی، با یک لایه قلع روی ورق سرد (روغنی ST12) پوشانده میشود. در ادامه به شرح ویژگی‌ها و کاربرد خواهیم پرداخت.
ورق قلعاندود چیست؟
قلع یک فلز نقره‌ای سفید رنگ و بسیار سبک است که به راحتی ذوب میشود. ورق قلع اندود با نام‌های دیگری مانند تین‌پلیت و یا ورق قلع نیز شناخته میشود. ورق تین‌پلیت به ورق‌هایی با ضخامت 0.16 تا 0.45 میلیمتر گفته میشود که از نظر ویژگی، شباهت زیادی به ورق گالوانیزه دارد، اما ویژگی مهمی که سبب تمایز این دو ورق میشود، این است که ورق گالوانیزه با پوشش روی و ورق قلعاندود با پوشش قلع، تولید می‌شوند.
تین‌پلیت در فرآیند نورد گرم به نواری با طول بالا تبدیل شده که در فرآیندهای متعدد، نورد سرد شده و سپس به ضخامت مورد نظر کاهش پیدا می‌کند. در مرحله آخر به روش‌هایی نظیر های آنیلینگ بچ یا پیوسته با ویژگی‌های منحصر به فرد، به اندازه مورد نظر می‌رسد. در واقع ساخت یک ورق از جنس قلع به دلایل مختلف مناسب و امکان‌پذیر نیست. به همین منظور، عنصر فلزی قلع به دلیل ویژگی‌های شیمیایی خاصی که دارد، به عنوان یکی از ترکیب‌های آلیاژی در ورقهای فلزی استفاده میشود.
تاریخچه
قدمت ورق قلعاندود را می‌توان در قرن چهاردهم در باواریا جستجو کرد. پس از آن، این ورق اولین‌بار در قرن هفدهم در اطراف شهر درسدن آلمان شکوفا شد و پس از گذشت سال‌ها، آهن سفید در انگلستان ساخته شد. در سال 1665 میلادی، شخص انگلیسی به نام نیکلاس ایده ساخت قوطی‌های فلزی را مطرح کرد. طولی نکشید که قوطی‌ها با ورق قلعاندود تولید شدند و این آغاز شروع استفاده از ورق تین‌پلیت بود.
در سال 1720 یک کارخانه تولید ورق قلع اندود در جنوب ولز کار خود را شروع کرد و از ورق گرم به عنوان فلز پایه بهره گرفت. جایگزین کردن این فولاد به جای آهن به عنوان فلز پایه، که همراه با ظهور ماشین‌آلات قلع‌سازی مکانیکی بود، وابستگی به نیروی کار را کاهش داد و باعث افزایش بهره‌‌وری شد. با آغاز قرن نوزدهم، انگلستان با تولید صفحه‌هایی با کیفیت خوب به عنوان تولیدکننده اصلی ورق قلع در جهان شناخته شد.
استانداردها
ورقها انواع مختلفی دارند و متناسب با نوع کاربردشان در موارد متعددی استفاده می‌شوند. ورق قلعاندود نیز یکی دیگر از انواع ورق فولادی است که مصرف آن امروزه بسیار رایج شده است. ورق تین‌پلیت با فلز قلع پوشش داده میشود. وجود این لایه نازک قلع سبب میشود تا زمان فرسایش ورق افزایش یافته و ویژگی‌هایی شبیه به فولاد ضد زنگ داشته باشد. هر ورق فولادی بر اساس استانداردهایی تولید میشود که برخی از آن‌ها عبارت است از:
- استاندارد ASTM A 630-98: شیوه‌‌های آزمایش استاندارد برای تعیین وزن پوشش قلع در انواع ورق را نشان می‌دهد.
- استاندارد ASTM A 623-02: ورقها بر پایه ورق سیاه تولید می‌شوند.
- استاندارد A 626M-98 ASTM: ورقهای قلعاندود با فرآیند نورد تولید شده و به دست مشتری می‌رسند.
- استاندارد ASTM 623M-02: تولید ورقهای قلعاندود استاندارد بر مبنای استاندارد متریک تولید میشود.
- استاندارد ASTM A 657M-98a: تولید ورقهای تین‌پلیت بر پایه ورق سیاه با پوشش الکترولیتیک کروم و با ویژگی یک یا دو بار نورد تولید میشود.
بیشتر بدانید: ورق سیاه چیست؟
نحوه بسته‌بندی
بسته‌بندی این ورقها مراحل مختلفی دارد که به صورت کلاف‌هایی با ضخامت یکنواخت انجام میشود. سپس در وزن 1000 تا 2000 کیلوگرم بسته‌بندی می‌شوند. در بسته‌بندی این نوع از ورقها بایستی به نقاط جوش روی سطح ورق بسیار دقت شود، زیرا از حساسیت بالایی برخوردار هستند. همپوشانی لبه ورقها در نقاط جوش حداکثر تا 10 میلیمتر هستند. برای اطلاعات بیشتر درباره بسته‌بندی می‌توانید با کارشناسان گروه فولادیار کوروش تماس گرفته و راهنمایی لازم را دریافت کنید.
انواع تین‌پلیت
ورق تین‌پلیت با توجه به آلیاژی که در آن به کار رفته، به انواع گوناگونی تقسیم میشود. معروف‌ترین تقسیم‌بندی این ورقها به صورت تمپر 2 با درجه سختی نرم، تمپر 3 با درجه سختی معمولی و تمپر 4 با درجه سختی سخت است. این نوع ورقها کاربردهای متعددی در زمینه‌های گوناگون داشته و براساس معیارها و ویژگی‌هایشان به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که عبارتند از:
- براق: این ورق از یک سطح براق فلزی از قلع ساخته شده که یک سطح طبیعی برای مصارف معمولی است.
- سنگ‌زنی: این سطح از خطوط استحکام خوبی برخوردار است و به دلیل مقاومت بالا به راحتی می‌توان با آن کار کرد.
- مات: یک سطح نقره‌ای خاکستری است که به طور گسترده در درب بطری‌ها و قوطی‌های چاپ شده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- نقره‌ای: سطحی بسیار جذاب و درخشان است که هنگام چاپ یا لعاب‌کاری، از ظاهر نقره‌ای رنگ زیبایی برخوردار است.
ابعاد
ساختار ورق قلعاندود از یک سطح فولادی و یک لایه میکرونی قلع تولید شده است. این ساختار در ضخامت و ابعاد ورق قلع تاثیر بسزایی دارد. ضخامت ورق تین‌پلیت، حدود 0.13 تا 0.50 میلیمتر است. ابعاد این ورق نیز، به طور معمول به دو شکل فابریک و سفارشی تولید می‌شوند. لازم به ذکر است که وزن ورق، متناسب با ضخامت و ابعاد ورق، متغیر است. همچنین در ابعاد مختلفی در دسترس است و برخی ویژگی‌های آن متناسب با خواست مشتری مشخص میشود.
عرض نوار ورق تین‌پلیت در یک محدوده 675 تا 1000 میلی‌متری (معادل 27 تا 40 اینچ) قرار دارد. همچنین تعدادی از تولیدکنندگان اکنون قادر هستند عرض نوار را تا 1200 میلیمتر (47 اینچ) عرضه کنند. برش نیز در بازه‌های مختلف صورت می‌گیرد اما معمولا در بازه 460 تا 1100 میلیمتر متغیر است. ابعاد برخی ورقهای قلعاندود متناسب با فرآیند تولید و ساخت قابل تغییر است. به همین منظور برای راحتی کار می‌توانید از جدول مختص ابعاد بهره گیرید.
گرید ورق تین‌پلیت
ورق قلعاندود با گریدهای متنوعی در بازار ارائه میشود که عبارت اند از:
- ورقهای الکترولیتی از نوع استاندارد: نشان‌دهنده خط تولید طبیعی است که با کمک روش‌های معمول بازرسی و بسته‌بندی میشود.
- ورقهای tinplate الکترولیتی: نشان دهنده ورقهای رد شده‌ای است که امکان وجود نقص سطحی، نقص قلع، شکل و دیگر نقص‌ها در آن وجود دارد.
مشخصات این ورق
از مشخصات ورق قلع اندود می‌توان به استحکام، قابلیت شکل‌پذیری و خاصیت غیرخورندگی اشاره کرد. این ورق دارای ویژگی‌های بسیار زیادی است که در صنعت بسته‌بندی نظیر قوطی، بطری و حفظ مواد غذایی استرلیزه برای مدت زمان طولانی مورد استفاده قرار گرفته است. ورق تین‌پلیت مقاومت بسیار بالایی در برابر خوردگی، کش‌پذیری و همچنین درخشندگی فلزی از خود نشان داده است. از دیگر ویژگی‌های فوق العاده آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ظاهر زیبا و براق
- انعطاف‌پذیری
- کاربرد گسترده
- مقاومت بالا در برابر زنگ‌زدگی و خوردگی
- ضخامت یکنواخت
- دوام و کیفیت بسیار زیاد
- عدم فرسایش و زنگ‌زدگی زود هنگام
- کاهش آلودگی محیطی
ورق قلعاندود، بازه تولید گسترده‌ای بر اساس مشخصات مکانیکی متفاوت دارد. لازم به ذکر است که بازیافت آسوده تا حدودی در همه ورقهای فولادی وجود دارد. اما این ورق به دلیل قابلیت جذب مغناطیسی، به راحتی از زباله‌ها جدا شده و به چرخه بازیافت منتقل میشود.
کاربرد ورق قلعاندود
امروزه تقاضای استفاده از ورق تین‌پلیت در بازار خودرو، لوازم خانگی و حتی ساختمان‌سازی افزایش یافته است. زیرا این ورق علاوه بر مزایا و ویژگی‌های بسیار، به دلیل قدرت و وزن سبک، بیش‌ترین توجه را به خود جلب کرده است. این ورق 100 درصد قابل بازیافت است و در مقابل مواد خام و آلومینیومی مزایای بسیاری دارد. مهم‌ترین ویژگی ورق قلعاندود این است که توانسته مقاومت خوبی در برابر رنگ پس دادن، زنگ‌زدگی و خوردگی از خود نشان دهد.
اولین کاربرد ورق قلع، در تولید لوازم پخت‌وپز به منظور حفاظت از مواد غذایی در طولانی مدت است که می‌توان به قوطی کنسرو یا قوطی روغن جامد اشاره کرد. کاربرد دیگر آن در ساخت انواع بردها و قطعات الکترونیکی است. ورق تین‌پلیت یکی از ورقهای فولادی پرکاربرد در زمینه ساخت خودرو و قطعات خاصی از اتومبیل محسوب میشود. همچنین امروزه در قسمت‌هایی از ساختمان توانسته نقش مهمی را ایفا کند.
ضخامت ورق قلعاندود
پوشش ایجاد شده با قلع به قدری نازک است که انتخاب مناسبی برای اهداف عملی و سخت به شمار نمی‌رود، زیرا ضخامت تعیین شده در اصل بر پایه فولاد می‌باشد. اندازه‌گیری ضخامت ورق قلعاندود امروزه بر طبق سیستم متریک انجام میشود، در واقع ضخامت هر ورق به اندازه 31360 اینچ مربع یا 2325/20 مترمربع است. این سیستم مربوط به روش اندازه‌گیری ضخامت ورق و پوشش آن است که هر ورق به اندازه استاندارد 14×20 اینچ محاسبه میشود.
یک ورق حلبی معمولی، مطابق استانداردهای بین‌المللی در محدوده 0.15 تا 0.49 میلیمتر قرار دارد. اما ورق قلعی که دو بار نورد شده است، در محدوده 0.13 تا 0.29 میلیمتر قرار می‌گیرد. مقیاس سنگین‌تر این ورق حداکثر تا 0.6 میلیمتر ساخته میشود و مقیاس پایین‌تر آن تا کنون حداقل تا 0.08 میلیمتر برای مصارف خاص استفاده شده است. لازم به ذکر است ورقهای بالاتر از 0.5 میلیمتر ضخامت در ایالات متحده اروپا به عنوان ورقهای قلع شناخته می‌شوند، نه به عنوان ورق قلعاندود.
ورق آهن قلعاندود شده در جدول
جدول سایزهای ورق قلعاندود:
شیت | ||||
T1 ~ T5 | DR8 ~ DR10 | |||
رنج سایز موجود | رنج سایز برای تولید معمولی | رنج سایز موجود | رنج سایز برای تولید معمولی | |
ضخامت mm | 0.15 ~ 0.60 | DR8, DR9 0.18 ~ 0.50 | 0.13 ~ 0.60 | 0.15 ~ 0.25 |
DR10 0.13 ~ 0.60 | 0.20 ~ 0.36 | |||
عرض mm | 457 ~ 1,067 | 650 ~ 950 | 457 ~ 1,067 | 690 ~ 950 |
طول mm | 406 ~ 1,110 | 500 ~ 1,050 | 406 ~ 1,110 | 500 ~ 1,050 |
کویل | ||||
T1 ~ T5 | DR8 ~ DR10 | |||
رنج سایز موجود | رنج سایز برای تولید معمولی | رنج سایز موجود | رنج سایز برای تولید معمولی | |
ضخامت mm | 0.15 ~ 0.60 | DR8, DR9 0.18 ~ 0.50 | 0.13 ~ 0.60 | 0.15 ~ 0.25 |
DR10 0.13 ~ 0.60 | 0.20 ~ 0.36 | |||
عرض mm | 457 ~ 1,067 | 650 ~ 950 | 457 ~ 1,067 | 690 ~ 950 |
دیامتر داخلی mm | 406, 420, 508 (16, 16.5, 20.0) | 406, 420, 508 (16, 16.5, 20.0) | ||
دیامتر خارجی mm | 2,130 | 2,130 | ||
وزن کویل mt | 1.0 ~ 18.0 | 3.0 ~ 15.0 | 1.0 ~ 18.0 | 3.0 ~ 15.0 |
- جدول تمپر گرید:
تمپر گرید | HR30T سختی راکول | |
کاهش سطح یک مرحله‌ای | T-1 | 49 ± 5 |
T-2 | 53 ± 5 | |
T-2.5 | 55 ± 5 | |
T-3 | 57 ± 5 | |
T-S | 59 ± 5 | |
T-4 | 61 ± 5 | |
T-5 | 65 ± 5 | |
کاهش سطح دو مرحله‌ای | DR-8 | 73 ± 5 |
DR-9 | 76 ± 5 | |
DR-9M | 77 ± 5 | |
DR-10 | 80 ±5 |
تفاوت ورق گالوانیزه و قلعاندود
یکی از پرمصرف‌ترین محصولات فولادی در دنیا، ورق قلعاندود و ورق گالوانیزه است. ورق تین‌پلیت شباهت بسیار زیادی با ورق گالوانیزه دارد، زیرا فلز پایه هر دو از جنس فولاد بوده و تنها تفاوت آن‌ها نوع پوششان است. در واقع پوشش ورق قلع، از نوع قلع یا آلیاژهای قلعی است، اما در ورقهای گالوانیزه پوشش ورقهای فولادی از جنس روی است. از سوی دیگر ضخامت ورقهای قلع اندود بسیار کمتر از ورقهای گالوانیزه است و به دلیل وزن سبک و ضخامت مناسب، بیشتر برای بسته‌بندی مواد غذایی کاربرد دارد.
در مقابل، به دلیل ضخامت بالای ورقهای گالوانیزه بیشتر برای ساخت بدنه خودروها و لوازم خانگی از آن بهره می‌گیرند. ورقهای گالوانیزه، عمر و دوام طولانی مدت نسبت به ورق قلعاندود دارند. از سوی دیگر، عملیات گالوانیزه کردن، هزینه بسیار بالایی را شامل میشود. از معایب ورقهای گالوانیزه این است که در هنگام جوشکاری گازهای سمی تولید می‌کند که برای افراد بسیار مضر است. همچنین در صورت نگهداری نامناسب، ورقهای گالوانیزه شوره می‌زنند و این امر باعث خوردگی بسیار سریع فلزات میشود.
روش تولید ورق قلعاندود
روش غوطه‌وری
از ابتدای پدید آمدن ورق قلعاندود تا سال 1934 میلادی از روش غوطه‌وری استفاده می‌کردند. در آن سال‌ها، روش الکترولیز برای قلعاندود کردن ورقها در انگلستان انجام می‌شد که بسیار هزینه‌بر بود. تا قبل از جنگ جهانی دوم تمام ورقهای تین‌پلیت به روش غوطه‌وری تولید می‌شد اما امکان پوشش یکنواخت قلع کمتر از 6.19 گرم در متر مربع به روش غوطه‌وری وجود نداشت که پس از جنگ جهانی دوم، این پوشش در روش الکترولیت توسعه یافت.
روش الکترولیت
ورق فولادی مورد استفاده در این روش، ضخامتی برابر با یک صدم اینچ دارد. این ورق از حمام محلول رقیق اسید سولفوریک عبور می‌کند. سپس آن را از حمامی دارای قطب آند (منفی) و قطب کاتد (مثبت) عبور می‌دهند تا دو سطح ورق فولادی قلعاندود شود. پوشش قلع بر سطح ورقهای مواد غذایی، 15 تا 80 میلیونی یک اینچ روی هر سطح ورق است. مهم‌ترین مزیت این روش، کنترل دقیق پوشش قلع بر سطح ورق است.
قیمت ورق قلعاندود
قیمت ورق قلعاندود متناسب با ابعاد دلخواه مشتریان متغیر است. این ورق به صورت شیت که در جدول ابعاد مشخص شده است و یا طبق سفارش مشتری در ابعاد و ضخامت‌های مختلف ارائه خواهد شد. از سوی دیگر، قیمت ورق تین‌پلیت متناسب با برندهای خارجی و داخلی نظیر فولاد مبارکه، قزاق، روس، توان آورآسی و چین می‌تواند متغیر باشد. همچنین خوب است به این موضوع اشاره کنیم که برای تولید این محصول فولادی از استانداردهای مختلفی استفاده میشود که هر کدام بر قیمت تاثیر دارند.
اصلی‌ترین عامل مهم در تعیین قیمت ورق قلعاندود، وزن ورق است که متناسب با ضخامت و ابعاد آن مشخص میشود. عامل دیگر تاثیرگذار در قیمت ورق، نوسانات ارزی آهن و مقاطع فولادی است که متناسب با بازار ارز، صادرات و واردات روزانه در حال تغییر است. به همین منظور نمی‌توان قیمت دقیقی از هر ورق قلعاندود با ابعاد مختلف را ارائه داد.
خرید ورق قلعاندود
ورق قلعاندود در کشور ما به دو صورت تامین میشود، یک روش واردات این ورق است که بیشتر از کشور چین تامین میشود و روش دوم تولید در داخل ایران است که توسط کارخانه‌های متعددی صورت می‌گیرد. در هنگام خرید بهتر است به چند نکته توجه کنید، ابتدا تمام مشخصات ورق از نظر نوع، سایز، استاندارد، حالت، واحد، قیمت هر واحد، تاریخ و ساعت آخرین به‌روزسانی لیست قیمت‌‌ها را بررسی کنید. همچنین می‌توانید از جداول قیمت‌گذاری استفاده کنید. قیمت‌های موجود در جداول، بر اساس عوامل مختلفی تعیین میشود. در نهایت برای تعیین قیمت نهایی ورقها فاکتورهایی نظیر برند، ابعاد، ضخامت و وزن نقش اساسی دارند.
جمع‌بندی
در این مطلب در رابطه با ورق قلعاندود، کاربردها و انواع آن توضیحاتی ارائه دادیم تا قبل از خرید این محصول اطلاعات کافی داشته باشید. شما می‌توانید در صورت تمایل به کسب اطلاعات بیشتر از طریق شماره 02172125 با کارشناسان متخصص گروه فولادیار کوروش تماس حاصل فرمایید.
چقدر دقیق و کامل توضیح دادید. ممنونم
خوشحالیم که براتون مفید بوده